طرحواره نقص و شرم یا تله بی ارزشی چیست؟ نشانه ها، علل و درمان

افراد دارای طرحواره نقص و شرم، احساس شدید ناکامل و ناکافی بودن، بی ارزشی و نقص دارند. آنها موفقیت ها و پیشرفت های خود در زندگی را نادیده گرفته یا آن ها را بی اهمیت می دانند. در طرحواره نقص و شرم، فرد از حضور در جمع خود داری کرده، خود را حقیر می پندارند و نقص های خود را از دیگران مخفی میکنند. افراد با تله نقص و شرم دائما خود را با دیگران مقایسه کرده و احساس کمبود زیادی را در زندگی خود تجربه می کنند. در این مطلب درباره نشانه های طرحواره نقص و شرم، علل به وجود آمدن و درمان آن صحبت کرده ایم.

طرحواره نقص و شرم چست؟

طرحواره نقص و شرم (Defectiveness Schema)، یکی از آسیب زا ترین طرحواره در میان ۱۸ طرحواره ناسازگار اولیه مطرح شده توسط جفری یانگ است. طرحواره نقص وشرم احساس به اندازه کافی خوب نبودن، ناقص و ناکافی بودن را در افراد ایجاد می کند. عبارت هایی که افراد دارای تله نقص وشرم دائما در ذهن خود آن ها تکرار می کنند می تواند شامل جملاتی مانند: دیگران بهتر از من هستند، من اصلا دوست داشتنی نیستم، من ارزشمند نیستم، موفقیت های من به هیچ وجه خوب نیستند، باشد. این افراد احساس بی کفایتی زیادی را تجربه می کنند و نمی توانند واقعیت زندگی خود را ببیند. افراد دارای طرحواره نقص و شرم درکی غیر واقع بینانه از خود و شرایطشان دارند.

طرحواره نقص وشرم یک باور اصلی در ذهن و روان افراد است که باعث می‌شود آن ها دائما به خودشان انتقاد کرده و نگران این موضوع باشند که اگر دیگران به آن ها نزدیک شده و نقص هایشان را ببیند او را ترک خواهند کرد. این احساس ناکافی و ناقص بودن افراد ممکن است ناشی از عیب های شخصی مانند: خودخواهی، تمایلات جنسی غیرقابل قبول و دروغگویی یا عیب های فیزیکی مانند: ظاهر جسمی نامطلوب یا ناهنجاری عضوی آن ها باشد. افراد دارای طرحواره شرم و نقص به دلیل طرحواره آسیب زایی که دارند در برابر انتقاد، سرزنش، نصیحت و طرد شدن از دیگران به هر دلیلی حساس هستند.

برای آشنایی بیشتر با انواع دیگر طرحواره ها مطلب: تست طرحواره یانگ آنلاین؛ انواع طرحواره ها و تکنیک‌ های طرحواره درمانی را بخوانید

نشانه های تله نقص و شرم

دارا بودن طرحواره نقص و شرم می تواند باعث شکل گیری مشکلات زیادی در روابط بین فردی یا زندگی شخصی افراد شود. شناسایی علائم و نشانه ها به افراد کمک می کند تا بتوانند ضمن پیدا کردن دلیل مشکلات و رفتار های آسیب زای خود در جهت رفع آن اقدام کنند. نشانه های طرحواره نقص و شرم عبارت اند از:

• اجتناب از نزدیک شدن به دیگران با دلیل تراشی مانند مشغله بیش از حد
• انتقاد شدید نسبت به خود
• نادیده گرفتن موفقیت و پیشرفت ها
• ترس از دیده شدن توسط دیگران به همان شکلی که واقعا هستید
• حساسیت زیاد نسبت به انتقاد، سرزنش و نصیحت
• ترس از دوست نداشتنی بودن و ترک شدن توسط دیگران
• مقایسه افراطی خود با دیگران
• خجالت کشیدن از حضور در جمع به دلیل ترس از بر ملا شدن عیوب و نقص ها
• رفتار های کمالگرایانه به دلیل احساس حقارت در خود
• احساس معذب بودن از حضور در یک جمع که بنظر بی نقص اند

برای آشنایی بیشتر با نشانه های طرحواره نقص و شرم از بهترین روانشناس تهران کمک بگیرید

علت طرحواره نقص و شرم

این موضوع که طرحواره نقص وشرم چگونه در افراد شکل می گیرد موضوعی است که در این بخش به آن خواهیم پرداخت. با توجه به آنکه طرحواره های افراد در اوایل کودکی شکل می گیرد، بنابراین می توان زمینه و علت های شکل گیری طرحواره شرم و نقص را در دوران کودکی که شخصیت در حال شکل گیری است، بررسی کرد. مانند طرحواره‌های دیگر، طرحواره بی ارزشی یا نقص و شرم معمولاً زمانی شکل می‌گیرد که فرد در دوران کودکی خود در معرض رویدادهای آسیب‌زا قرار گرفته باشد. ریشه های تحولی طرحواره نقص و شرم می تواند موارد زیر باشد:

• مورد انتقاد، تحقیر یا تنبیه قرار گرفتن در کودکی توسط والدین یا یکی از اعضای خانواده
• احساس عدم خود ارزشمندی القا شده از طرف والدین
• آزار و اذیت و مورد استفاده جنسی، جسمی و عاطفی قرار گرفتن در کودکی
• والدین پرخاشگر که دائما کودک و کار هایش را بی ارزش و ناکافی جلوه داده اند
• رفتار ناعادلانه پدر و مادر نسبت به فرزندان در محبت کردن و نشان دادن توجه به آن ها
• جدایی والدین و احساس مقصر بودن توسط کودک
• عدم برآورده شدن نیاز های کودک توسط والدین یا مراقب
• مورد تمسخر قرار گرفتن به دلیل یک نقص رفتاری یا جسمی در جمع توسط دیگران
• عزت نفس ضعیف و آسیب دیده
• مقایسه کردن بیش از حد موفقیت های کودک با همسالان و بی ارزش جلوه دادن آن ها
• عدم تشویق کودک هنگام کسب یک پیشرفت و ایراد گرفتن های بیش از حد

برای دسترسی به بهترین طرحواره درمانگر، کلیک کنید

طرحواره نقص و شرم در کودکی

کودکان دارای طرحواره نقص و شرم دائما نگران این موضوع هستند که که دیگران آن ها را به دلیل نقص ها یا چیزی که احساس می کنند در آن خوب نیستند طرد کنند. کودکان فکر می کنند که اگر متفاوت از آن چیزی بودند که اکنون هستند، آن وقت دوست داشتنی یا قابل قبول تر بودند. این باور ها ممکن است باعث شود تا کودکان در تعامل با دیگران منفعل شده، گوشه گیر شوند و در جمع حاظر نشوند.

کودکان دارای طرحواره نقص و شرم ممکن است تلاش کنند تا از دیگر افراد زندگی خود، به خصوص آن هایی که در در نگاه کودک دارای قدرت و اقتدار هستند، تأیید بگیرند. در صورتی که این افراد کودکان را تایید نکنند آن ها به شدن احساس سرخوردگی و بی ارزشی می کنند.

کودکانی که دارای طرحواره نقص شرم هستند ممکن است گوشه‌گیر و مضطرب بوده و دوستان کمی داشته باشند. از طرف دیگر، آن ها ممکن است به صورت کلامی یا فیزیکی به دیگران پرخاشگری داشته باشند تا احساسات منفی خود را به این شکل رها کرده یا بخواهند دیگران نیز احساساتی شبیه آن ها را تجربه کنند.

برای مطالعه بیشتر کلیک کنید: طرحواره محرومیت هیجانی چیست؟ نشانه ها، علت و درمان

طرحواره نقص و شرم در روابط

زمانی که افراد با طرحواره نقص و شرم که یک طرحواره ناسازگار و مشکل آفرین است وارد روابط عاطفی و عاشقانه می شوند. به دلیل رفتار های آسیب زا و باور های ذهنی نادرست از خود و رفتار های دیگران احتمالا رابطه خود را درگیر مسائل و مشکلات می کنند. مشکلات روابط با افراد دارای طرحواره نقص و شرم عبارت است از:

• از ترس رها نشدن سعی می کنند بیش از به شریک عاطفی خود بچسند و آزادی عمل را از او بگیرند
• هنگام بروز اختلاف به سرعت گارد گرفته و به زودی حالت دفاعیشان از بین نمی رود
• خشم وناراحتی خود از شریک عاطفی شان را از ترس طرد نشدن سرکوب می کنند
• هنگامی که عصبانی می شوند به شدت رفتار های پرخاشگرایانه نشان می دهند
• برای آن ها سخت است که تعریف ها یا کلمات محبت آمیز را باور کنند
• برای راضی نگه داشتن شریک عاطفی خود دست به هر رفتاری بزنند

شیوه های کنار آمدن با طرحواره نقص و شرم

افراد دارای طرحواره شرم و نقص ممکن است برای تحمل و کنار آمدن با شرایط خود از سه شیوه رفتاری استفاده کنند که باعث می شود بتوانند با این طرحواره ناسالم زندگی کنند. سه شیوه کنار آمدن با طرحواره نقص و شرم عبارت است از:

• جبران بیش از حد
• تسلیم
• اجتناب

جبران بیش از حد: افراد با شیوه رفتاری جبران بیش از حد در برابر انتقاد و نصیحت با عصبانیت و پرخاشگری پاسخ می دهند. یا سعی می کنند تا ابراز قدرت خود به دیگران آن ها تحت کنترل خود در آوردند. همچنین ممکن است تا با تلاشی بیش از حد سعی کنند تا بیشتر از دیگران موفق شده و پیشرفت کنند.

تسلیم: افراد در سبک کنار آمدن تسلیم در برابر طرحواره نقص و شرم به دیگران تکیه کرده و وابسه آن ها می شوند. این افراد هیچ مخالفتی با دیگران نکرده و از ترس رها نشدن هر چه از آن ها خواسته شود انجام می دهند تا دیگران را راضی نگه دارند.

اجتناب: افراد دارای طرحواره نقص و شرم، به دلیل عزت نفس آسیب دیده و ترس از طرد شدن یا مورد تمسخر و تحقیر قرار گرفتن، از نظر اجتماعی خود را منزوی کرده، ارتباط خود با دیگران را قطع می کنند و از دیگران دور می شوند. این افراد به ظاهر ممکن است مستقل و متکی به خود بنظر برسند در حالی که علاقه شدیدی به حضور در جمع دارند اما از آن اجتناب می کنند. این افراد ممکن است دست به سو مصرف مواد مخدر و الکل بزنند.

ممکن است افراد دارای طرحواره شرم و نقص تنها از یک شیوه رفتاری استفاده نکنند بلکه در موقعیت های مختلف بنا بر شرایط بر اساس یک شیوه رفتار کنند. به عنوان مثال، ممکن است از طریق جستجوی موقعیت در یک محیط کاری یا دانشگاهی درگیر سبک رفتاری جبران بیش از حد باشند، و دائماً سعی کنند دیگران را تحت تأثیر قرار دهند. این افراد ممکن است در روابط شخصی خود از سبک تسلیم استفاده کنند و وابسه شریک عاطفی خود شوند و از ترس طرد نشدن هرکاری انجام دهند. در نهایت، ممکن است سبک اجتنابی را در انواع فعالیت های روزانه خود، مانند نوشیدن زیاد الکل، خرید های افراطی، یا اجتناب از تعاملات بین فردی، در پیش بگیرند.

برای مطالعه بیشتر: طرحواره رهاشدگی چیست؟ نشانه ها، علت و مقابله با تله رها شدگی

عوارض طرحواره نقص و شرم

طرحواره نقص و شرم به دلیل ناسازگار بودن می تواند در زندگی افراد مشکلاتی را ایجاد کند. افراد دارای این طرحواره رفتار هایی را از خود بروز می دهند که زمینه را برای ایجاد مشکل فراهم می کند. از عوارض طرحواره نقص شرم میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• دوری گزینی از جمع و احساس تنهایی شدید
• ابتلا به اختلال افسردگی و اختلال اضطرابی
• ناتوانی در ارائه موفقیت های خود در جمع
• عدم برقراری ارتباط با افراد جدید
• مشکلات تحصیلی و شغلی

درمان تله نقص و شرم

درمان طرحواره نقص و شرم با استفاده از رویکرد طرحواره درمانی امکان پذیر است. هدف طرحواره درمانی که یکی از انواع رواندرمانی های رایج برای درمان و حل وفصل مشکلات روانشناختی است، شناسایی الگوهای مخرب وآسیب زا در دورن کودکی افراد است که باعث شکل گیری طرحواره شده است. شیوه های ارتباطی کودک با والدین و رفتار هایی که اطرافیان به خصوص پدر و مادر انجام می داده اند از اهداف مهم درمان طرحواره شرم و نقص است. در درمان طرحواره های ناسازگاری همچون نقص و شرم، طرحواره درمانگر با استفاده از تکنینک های درمانی سعی در اصلاح طرحواره ناسالم و بهبود شیوه های رفتاری دارد.

در درمان طرحواره نقص و شرم، فرد با کمک درمانگر، حس ارزشمندی درونی خود را تقویت می کند، می آموزد در برابر انتقادات واکنش شدید و غیر معقول نشان ندهد، رفتارها و هادات ناسالم یا اجتنابی خود را کاهش می دهد و در نهایت طرحواره نقص و شرم دیگر اثرات مخرب قبل را بر زندگی فرد نخواهد داشت.

مقابله با طرحواره نقص و شرم

استفاده از بعضی شیوه های رفتاری و راه های گفته شده در قسمت زیر، می تواند به افراد دارای طرحواره نقص وشرم کمک کند تا بتوانند زندگی بهتری را تجربه کنند.

• مراجعه به یک روانشناس خوب برای کمک به خود در جهت رفع مشکل و درمان طرحواره نقص و شرم
• توجه به این نکته که چه زمانی طرحواره نقص و شرم در شما فعال می شود و شناسایی دلایل آن
• دست برداشتن از مقایسه خود با دیگران
• شناسایی نقاط قوت در جهت افزایش احساس خود ارزشمندی
• کار روی نقاط ضعف برای کاهش احساس ناکافی بودن خود
• فهرست کردن توانایی ها، موفقیت ها و پیشرفت ها برای وقت هایی که احساس حقارت می کنید.
• تمرین دوست داشتن خود با توجه به همه نقص ها و توانایی ها
• گفتگو با افرادی که به شما احساس کافی بودن می دهند
• عدم معاشرت با کسانی که دائما شما را با خود یا دیگران مقایسه می کنند.

سوالات متداول

در این بخش سعی کرده ایم تا به سوالات پر تکرار شما درباره طرحواره نقص و شرم پاسخ دهیم.

طرحواره نقص و شرم را چگونه می توان تشخیص داد؟

برای تشخیص طرحواره نقص و شرم باید به روانشناس مراجعه کرد، روانشناس با انجام مصاحبه تشخیصی و اجرای پرسشنامه طرحواره های ناسازگار، می تواند طرحواره نقص و شرم را در افراد تشخیص دهد.

آیا طرحواره نقص و شرم قابل درمان است؟

بله، تله نقص و شرم که باعث بروز مشکلات در زندگی شخصی و اجتماعی افراد می شود را می توان با استفاده از طرحواره درمانی درمان کرد. این رویکرد با تمرکز به روز طرحواره های ناسازگار و شیوه شکل گیری آن ها طرحواره نقص و شرم را درمان می کند.

آیا طرحواره نقص و شرم در کودکان هم وجود دارد؟

بله طرحواره نقص و شرم در کودکان هم می تواند وجود داشته باشد. از نشانه های وجود تله شرم و نقص در کودکان گوشه گیری، اضظراب و پرخاشگری است.

منابع: psychologytoday, cbtcognitivebehavioraltherapy, attachmentproject, schematherapyonline

پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های پزشکی و سلامت، به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را بصورت آنلاین رزرو کنید.