اختلال هذیانی چیست؟ علائم، علت، انواع و درمان هذیان گفتن

گاهی اوقات، افراد حرفی می زنند که بر خلاف واقعیت است و با وجود شواهد مخالف، پا فشاری زیادی روی آن می کنند. وقتی افراد، از چیزی صحبت می کنند که، برای آن شواهدی وجود نداشته یا خلاف واقعیت باشد، دچار هذیان گویی شده اند. زمانی که هذیان گویی ها شدت گرفته و شکلی بیمارگون به خود بگیرد، نشان دهنده آن است که فرد دچار اختلال هذیانی شده است. مانند کسی که اصرار دارد، دیگران قصد آسیب زدن به او را دارند، در حالی که هیچ دلیل قانع کننده ای، برای این کار خود ندارد. اگر برای شما هم جالب است که بدانید هذیان و علائم اختلال هذیانی چیست، چند نوع اختلال هذیانی وجود دارد و درمان آن به چه شکلی است، دعوت می کنیم تا این مطلب را مطالعه کنید.

اختلال هذیانی چیست؟

اختلال هذیانی که از انواع اختلالات روانپریشی است، شامل یک یا چند باور غیر منطقی، غیر واقعی و ناسازگار با فرهنگ جامعه  می باشد، که با وجود شواهد مخالف، فرد از اعتقاد داشتن به آن ها دست بر نمی دارد و به مدت ۱ ماه یا بیشتر، ادامه داشته باشد. اختلال هذیانی (delusional disorder)، یکی از انواع اختلالات روانی مطرح شده در کتاب راهنمای تشخیصی و آماری (DSM 5) است. اختلال هذیانی درصورت شدید نبودن، عملکرد روزانه‌ ی فرد را به طور قابل توجه، تحت تاثیر قرار نمی دهد؛ تخمین‌ زده می‌شود که تقریبا ۰.۲ درصد از افراد جامعه، در مقطعی از زندگی خود، درگیر اختلال هذیانی می شوند. لازم به ذکر است که، میزان ابتلا به اختلال هذیانی بین مردان و زنان یکسان است. همچنین مطابق با آمار، مردان به احتمال بیشتر به هذیان نوع حسادت مبتلا می‌شوند.

افراد مبتلا به اختلال هذیانی در اغلب اوقات، هذیان های غیر عجیب را تجربه می کنند. هذیان غیر عجیب، شامل داشتن باور های نادرست و اغراق آمیز، مرتبط با موقعیت های زندگی واقعی است. مانند فردی که اعتقاد دارد، کسی در حال تعقیب او بوده یا دیگران قصد فریب دادن او را دارند. در صورت عدم درمان و کنترل علائم هذیانی، ممکن است هذیان ها شدت پیدا کرده و زندگی فرد را، شدیدا تحت تاثیر قرار دهند. هذیان و باور های هذیانی، در سایر اختلالات روانی، مانند دو قطبی و افسردگی هم، ممکن است رخ دهند.

علائم اختلال هذیانی

وجود باور های هذیانی، آشکارترین و بارزترین نشانه‌ی اختلال هذیانی است، که بر اساس نوع هذیان، شکل علائم آن متفاوت خواهد بود. افراد با اختلال هذیان، معمولا اعتقادی به اینکه افکار هذیانی برای آن ها مشکل ساز هستند، ندارند و حتی در حالی که دیگران، به طور واضح و مشخص، گفته های آن ها را نقض کنند، نمی‌پذیرند که هذیانات و باورهایشان غیرمنطقی و نادرست هستند. سایر علائم اختلال هذیانی عبارت اند از:

• اعتقادات و باور های عجیب و غریب و غیر منطقی
• بد خلقی و عصبانیت
• احساس افسردگی و اضطراب
• ناتوانی در تشخیض افکار هذیانی از افکار سالم
• باور به مورد سو استفاده واقع شدن توسط دیگران
• بی اعتمادی به دوستان و خانواده
• واکنش‌های شدید به رخداد های جزئی
• رفتار های کینه توزانه
• رفتار تدافعی در مقابل دیگران
• اشتغال ذهنی در مورد نیت های پنهان افراد
• ترس از فریب خوردن، بدرفتاری یا سوء استفاده
• سوء ظن و بی اعتمادی شدید به دیگران

برای بهبود علائم اختلال هذیانی، می توانید از بهترین روانشناس تهران کمک بگیرید

علت اختلال هذیانی

همچون بسیاری از اختلالات مرتبط با سلامت روان، متخصصان هنوز علت دقیقی برای اختلال هذیانی بدست نیاورده اند. با این وجود، محققان عوامل و فاکتورهای مختلفی را بررسی کرده‌اند که احتمال می‌دهند در بروز و شکل‌گیری اختلال هذیانی، نقش داشته باشند. فاکتور های احتمالی و علت اختلال هذیانی، عبارت اند از:

• عوامل ژنتیکی
• عوامل بیولوژیکی
• عوامل محیطی و روانی

عوامل ژنتیکی

محققان بر این باورند که، ممکن است اختلال هذیانی همچون سایر اختلالات روانی، از والدین به فرزندانشان منتقل شود. مطابق با این تحقیقات، اختلال هذیان در افرادی که اعضای خانواده‌ آن‌ ها مبتلا به اختلال هذیانی یا اسکیزوفرنی هستند، رایج‌تر است. به نظر می رسد، خانواده هایی که در آن ها یکی از اعضا، دچار اختلالات روانپریشانه ای همچون اختلال هذیانی است، ریسک ابتلا سایر افراد به این مشکل را افزایش می دهد.

برای مطالعه بیشتر: پارانویا چیست؟ علائم، علل، درمان، تفاوت پارانویا و پارانوئید

عوامل بیولوژیکی 

بررسی عوامل بیولوژیکی نشان می دهد، عدم تعادل در سطوح برخی انتقال دهنده های عصبی مانند دوپامین، در شکل گیری اختلال هذیانی موثر است. تحقیقات معتبر انجام شده، نشان می دهد که عوامل بیولوژیکی مختلفی، از جمله مصرف مواد، شرایط پزشکی و تحمل استرس زیاد، می توانند باعث اختلال هذیان شوند. محققان، همچنان در حال مطالعه و بررسی عوامل بیولوژیکی و چگونگی تاثیر بعضی از ناهنجاری‌ها بر مناطقی از مغز و بروز اختلال هذیانی هستند.

عوامل محیطی و روانی 

 مطالعات نشان داده اند که قرار گرفتن در معرض تروما یا رویداد های آسیب زا، می تواند با ایجاد دوره های هذیانی و روان پریشی مرتبط باشد. برخی از شواهد حاکی از آن است که، اختلال هذیانی توسط تجربه استرس شدید در زندگی فرد ایجاد می‌شود. از جمله سایر عوامل محیطی و روانی تاثیر گذار بر ایجاد اختلال هذیانی، می توان به انزوای اجتماعی، حسادت، بی‌ اعتمادی، سوء ظن و اعتماد به‌ نفس پایین، اشاره کرد. مطابق با نظریه‌های روان تحلیلی، حساسیت مفرط افراد و استفاده از مکانیسم‌های دفاعی، مانند واکنش سازی، فرافکنی و انکار، ممکن است با اختلال هذیانی مرتبط باشد.

انواع هذیان در اختلال هذیانی

انواع مختلفی از اختلالات هذیانی وجود دارد، که بر اساس افکار و باور های خاصی که فرد تجربه می کند، دسته بندی می شود.  انواع اختلال‌ های هذیانی عبارت اند از: 

• هذیان شهوانی
• هذیان بزرگ منشی
• هذیان حسادت
• هذیان گزند و آسیب
• هذیان جسمانی
• هذیان افکار عجیب و غریب
• هذیان پارانوید
• هذیان انتساب
• هذیان مختلط
• هذیان نامشخص

هذیان شهوانی

فرد مبتلا به هذیان شهوانی یا اروتومانیا (Erotomaniac)، تصور می‌کند که شخص مهم یا مشهوری، عاشق او است. گاهی این فرد سعی در تماس با فرد مورد نظر داشته و فکر می کند که، او را شیفته خود کرده است. در چنین شرایطی هر اقدامی از طرف فرد معروف را به خود نسبت داده و سعی می کند تا دیگران را در مورد عشق و علاقه فرد مشهور به خود، قانع کند.

هذیان بزرگ منشی

افراد مبتلا به اختلال هذیانی از نوع هذیان بزرگ منشی (Grandiose)، احساس خود ارزشمندی شدیدی کرده و خود را از همه افراد بزرگتر و بهتر می دانند. این افراد باور دارند که دارای قدرت های خاص و منحصر به فردی هستند. فرد با اختلال هذیان گویی، ممکن است خود را دست راست خدا دانسته و فکر کند که خورشید با اراده و خواست او حرکت می کند.

هذیان حسادت 

کسی که اختلال هذیانی از نوع حسادت (Jealous) دارد، بدون وجود هیچ مدرک و دلیل معینی، اعتقاد دارد که اطرافیان و به خصوص همسر یا شریک جنسی اش به او خیانت می‌کنند. در نتیجه، فرد مبتلا به اختلال هذیانی خیانت، دائما احساس شک و سوء ظن داشته و نمی تواند به شریک عاطفی یا همسرش اعتماد کند؛ این احساس مورد خیانت واقع شدن، باعث پرخاشگری شدیدی از طرف فرد هذیانی می شود.

هذیان گزند و آسیب 

هذیان گرند و آسیب (Persecutory)، یکی از انواع اختلالات هذیانی است که فرد مبتلا به آن، معتقد است شخص یا چیزی در حال بدرفتاری، جاسوسی یا تلاش برای آسیب‌ رساندن به او است. گاهی این فرد، مکررا برای شکایت به مراجع قانونی مراجعه کرده، یا اقدام به بد رفتاری و پرخاشگی می کند.

هذیان جسمانی یا سوماتیک

در هذیان جسمانی (Somatic)، فرد به داشتن مشکل جسمی یا پزشکی خاصی مانند انگل یا بوی بسیار بد، باور دارد. فرد مبتلا به اختلال هذیانی از نوع جسمانی، ممکن است احساس کند که، قلبش از بدنش خارج شده یا اختیار عضوی از بدنش، دست خودش نیست.

هذیان افکار عجیب و غریب

اختلال هذیانی از نوع هذیان افکار عجیب و غریب (Bizarre)، شامل باور به چیز های غیرممکن و عجیب در زندگی است، مثلاً باور به اینکه بیگانگان قصد دارند که بدن فرد را تسخیر کرده یا با او ارتباط بگیرند. چنین فردی ممکن است با هذیان گویی و عدم باور به نادرستی افکارش، دست به کار های خطرناک بزند.

هذیان پارانوید

فرد مبتلا به هذیان پارانوید (Paranoid) معتقد است که، افکارش از طریق رسانه های عمومی مانند تلویزیون، رادیو یا اینترنت منتقل و شنیده می شود. این افراد دائما نگران این هستند که، کسی بتواند افکارشان را خوانده یا فکری در مغز آن ها جای گذاری کند و دائما نسبت به دیگران، احساس شک و سوء ظن دارند.

هذیان انتساب

در هذیان انتساب، فرد معتقد است که اتفاقات غیر مشکوک شخصاً به او اشاره می کند. به عنوان مثال، بیماران ممکن است بر این باور باشند که برخی از مجریان خبری به طور مستقیم به آنها اشاره می کنند، موسیقی پخش شده از رادیو برای آنها پخش می شود، یا اینکه پلاک خودروها معنایی مرتبط با آنها دارد. برای مثال، یک توهم انتساب ممکن است زمانی رخ دهد که فردی فیلمی را تماشا می‌کند و معتقد است که پیامی در فیلم وجود دارد که مخصوصاً برای او در نظر گرفته شده است.

هذیان  مختلط 

فردی که دارای اختلال هذیانی، از نوع مختلط یا میکس است (Mixes)، دو یا چند نوع از دیگر انواع مشکلاتی هذیانی را دارا می باشد، در واقع هذیان مختلط، تشکیل شده از چند نوع باور هذیانی مختلف است.

هذیان نامشخص 

در هذیان نامشخص (Unspecified)، هذیان‌های فرد در دسته‌ بندی‌ های گفته شده قرار نگرفته یا نوع آن، به‌ وضوح مشخص نیست. در چنین حالتی تشخیص گذاری برای فرد، اختلال هذیان نامشخص خواهد بود.

تفاوت هذیان و توهم 

تفاوت هذیان و توهم در این است که، هذیان شامل باور یا افکار غیر منطقی، عجیب و راسخ می باشد، اما توهم شنیدن یا دیدن چیزی است که در واقعیت وجود ندارد. فرد با اختلال هذیانی افکار، عقاید، ایده ها و باور هایی دارد که عجیب و غریب، غیر منطقی و غیر واقعی هستند و با وجود شواهد مخالف، دست از آن ها بر نمی دارند. توهم باعث می شود تا فرد مبتلا، چیزی را ببیند، بشنود یا لمس کند، که دیگران در همان لحظه، چیزی که او دیده یا شنیده را، احساس نمی کنند.

تفاوت اختلال هذیانی با اسکیزوفرنی

تفاوت اختلال هذیانی با اسکیزوفرنی در این است که، اختلال هذیان، یکی از انواع اختلالات روانپریشانه بوده و شامل افکار عجیب و غیر منطقی می شود. اما اختلال اسکیزوفرنی، یک اختلال جدی تر است که فرد مبتلا به آن، ارتباطش با واقعیت را از دست داده و دچار توهم و رفتار و گفتار آشفته است. هذیان همچنین، به عنوان یکی از اصلی ترین نشانه های اختلال اسکیزوفرنی نیز، به شمار می رود. اصلی ترین نشانه های اختلال اسکیزوفرنی عبارت اند از:

• هذیان
• توهم
• گفتار یا رفتار نامنظم
• علائم منفی 

مطلب مفید: اسکیزوفرنی و انواع آن | درمان قطعی اسکیزوفرنی

اختلال هذیانی در dsm 5

اگر فردی علائم اختلال هذیانی را داشته باشد، متخصص سلامت روان، به بررسی تاریخچه‌ ی شخصی، خانوادگی، پزشکی او پرداخته و معاینه فیزیکی انجام می‌دهد، تا از نبود آسیب های جسمی که می تواند باعث هذیان شود، اطمینان حاصل کند. با این‌ وجود که آزمایش مشخصی، برای تشخیص اختلال هذیان وجود ندارد، اما انجام آزمایش‌های تشخیصی مختلفی همچون تصویربرداری، غربالگری دارویی ادرار و آزمایش‌ خون، برای بررسی حضور دارو یا سایر مواد در بدن، تجویز می شود. روان‌ پزشکان و روان‌ شناسان، از ابزارهایی همچون مصاحبه و ارزیابی بالینی، برای ارزیابی علائم اختلال روان‌ پریشی استفاده می‌کنند. این متخصصان سوالاتی در مورد هذیان ها، از فرد می‌پرسند و وضعیت روانی او را به‌ طور دقیق ارزیابی می‌ کنند. آن ها همچنین، با اعضای خانواده و دوستان فرد مبتلا هم مصاحبه می‌کنند، تا جزئیات بیشتری در مورد هذیان‌های فرد بدست آورند. ملاک های تشخیصی اختلال هذیانی در dsm 5، عبارت است از:

• وجود یک یا چند نوع هذیان به مدت ۱ ماه یا بیشتر
• به جز مشکلات ناشی از هذیانات، فرد نقص عملکردی شدید ندارد
• در صورت وجود دوره های مانیک یا افسردگی، شدت آن ها کمتر از هذیان است
• این اختلال ناشی از مصرف مواد، دارو یا سایر مشکلات روانشناختی دیگر نیست

بیشتر بخوانید: اختلال شخصیت پارانویید؛ نشانه‌ها، علل و درمان این اختلال

راه درمان هذیان

بهترین راه درمان اختلال هذیانی، استفاده از روان درمانی، در کنار دارو درمانی است. معمولا افراد مبتلا به اختلال هذیانی، در پی درمان نیستند و در برابر درمان دارویی نیز مقاومت می‌کنند؛ زیرا اکثر افراد مبتلا، متوجه مشکل و نادرستی افکار و باور های خود نمی‌شوند. دلیل مراجعه افراد با اختلالات هذیانی، معمولا به خاطر وجود سایر مشکلات سلامت روان، مانند اختلال افسردگی و اختلالات اضطرابی است. مطابق با آمار‌های بدست آمده، حدود ۵۰ درصد از افراد با دریافت درمان مناسب، بهبودی کامل پیدا می‌کنند، بیش از ۲۰ درصد از افراد، کاهش علائم را گزارش کرده‌ و کمتر از ۲۰ درصد از آن ها، بدون تغییر علائم بوده‌ اند. با توجه به شدت، نوع و زمان حضور علائم اختلال هذیانی، ممکن است فرد، نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشد، تا با رسیدگی های لازم، وضعیتش متعادل شود. راه های درمان اختلال هذیانی، عبارت اند از:

• روان درمانی برای اختلال هذیانی
• دارو درمانی اختلال هذیانی

روان‌درمانی برای اختلال هذیانی

هدف روان درمانی برای افراد مبتلا به اختلال هذیانی، کمک به آن ها برای شناسایی و تغییر احساسات، افکار و رفتارهای نگران‌ کننده و آزارنده‌ دهنده است. روان‌شناس یا روان‌پزشک به‌ عنوان متخصصان حرفه‌ ای در درمان این اختلال، حمایت، آموزش و راهنمایی لازم را برای فرد مبتلا و خانواده‌‌ ی او فراهم می‌کنند. افراد مبتلا به اختلال هذیان نیز، از طریق این درمان‌ ها آموزش می‌ بینند، که علائم خود را مدیریت و کنترل کنند. انواع روان‌ درمانی برای درمان اختلال هذیانی، عبارت اند از:

• درمان شناختی رفتاری (CBT)
• خانواده درمانی

درمان شناختی رفتاری

درمان شناختی رفتاری (CBT)، که درمانی ساختار‌ یافته و هدف‌گرا است. در درمان بیماران مبتلا به اختلال هذیانی، زمانی کاربرد خوبی خواهد داشت، که علائم فرد مبتلا با استفاده از دارو درمانی کنترل و کاهش یافته باشد. در چنین حالتی، فرد با اختلال هذیان متوجه ناسالم بودن افکار خود شده و استفاده از درمان شناختی رفتاری برای بهبود وضعبت روانی اش، مفید خواهد بود. در روان درمانی با رویکرد شناختی رفتاری، یک روانشناس خوب، به افراد مبتلا به اختلال هذیانی کمک می‌کند، تا افکار و احساسات خود را بیان کرده و متوجه شوند که، چگونه افکار و باورها بر اعمالشان تاثیر منفی می‌گذارد. از طریق روان درمانی شناختی و رفتاری، افراد مبتلا به اختلال هذیانی، باور ها و رفتارهای منفی خود را شناسایی کرده و سعی می کنند تا الگوها و عادات فکری سالم‌ تر را جایگزین آن ها کنند.

خانواده درمانی

درمان اختلال هذیانی با روش خانواده درمانی، بر ترکیبی از آموزش در خصوص اختلال هذیانی، تقویت ارتباطات خانوادگی و مهارت‌های حل مسئله تمرکز دارد. خانواده درمانی، سعی می کند تا شرایط محیطی خانواده را بهبود بخشیده، تا فرد بتواند شرایط محیطی مناسبی را تجربه کند. در صورت داشتن یک محیط خانوادگی حمایت کننده، درمان های انجام شده بهترین بازدهی ممکن را خواهند داشت.

خواندن این مطلب را از دست ندهید: انواع درمان اسکیزوفرنی؛ معرفی بهترین و جدیدترین درمان ها

دارو درمانی اختلال هذیان

برای درمان علائم افراد با اختلال هذیانی، متخصصان از دارو درمانی و دارو های ضد روان‌‌ پریشی یا نورولپتیک، که از انواع قرص اعصاب و روان هستند، استفاده می کنند. این داروها شامل دارو های ضد روانپریشی تیپیک و آتیپیک هستند. دارو های تیپیک یا نسل اول، قدیمی تر بوده و عوارض بیشتری برای افرادی که آن ها را مصرف می کردند داشتند. اما دارو های آتیپیک یا نسل دوم، نسل جدید دارو های ضد روانپریشی هستند که عوارض کمتری داشته و تاثیرات بهتری به جا می گذارند. دارو های ضد روانپریشی با اثر گذاری به روی انتقال دهنده های عصبی مانند دوپامین، سروتونین و نور اپی نفرین، عملکرد مغز را بهبود می بخشند. انواع دارو های ضد روانپریشی برای درمان اختلال هذیانی، در جدول زیر آمده است: 

لازم به ذکر است، مصرف سر خود و بدون تجویز دارو های ذکر شده، عوارض جدی و جبران ناپذیری برای افراد به همراه خواهد داشت، بنابراین حتما برای مصرف دارو از یک روانپزشک خوب مشورت بگیرید.

عوارض اختلال هذیانی

در صورت عدم درمان به موقع، فرد مبتلا به اختلال هذیان، مشکلات زیادی را برای خود و اطرافیانش به وجود خواهد آورد، چرا که باور های غیر عادی و عجیب و غریب او، ممکن است باعث رفتار های خطرناک و پرخاشگرایانه شود که سلامت روانی و جسمی خود و دیگران را به خطر خواهد انداخت. اختلال هذیانی می‌تواند منجر به عوارض زیر شود:

چگونه به افراد با اختلال هذیانی کمک کنیم؟

علاوه بر مراجعه به روانشناس و روانپزشک و دریافت دارو، با هدف بهبود شرایط افراد با اختلال هذیان، می توانید آن ها را به ادامه درمان تشویق کرده و حمایت عاطفی لازم را بجا بیاورید. سایر راهکار های کمک به افراد با اختلال هذیانی، عبارت اند از:

1. اجتناب از انتقاد: قضاوت و انتقاد از افراد با اختلال هذیانی، ممکن است باعث شود که، فرد رفتار پرخاشگرایانه داشته یا احساس انزوای شدیدی را تجربه کند. برای جلوگیی از این اتفاق، لحن خود را ملایم کرده و با آن ها آرام صحبت کنید.
2. کسب آگاهی بیشتر: بدست آوردن اطلاعات کافی، باعث می شود تا بتوانید بهترین راه حل ممکن را برای فرد با اختلال هذیان، در نظر بگیرید. اینکار باعث می شود تا در زمان مناسب، اقدامی مناسب انجام داده و از عوارض آسیب زا جلوگیری شود.
3. پرهیز از بحث: افراد مبتلا به اختلال هذیانی، درکی از شرایط ناسالم و بیمارگون خود ندارند، بنابراین برای جلوگیری از درگیری و کشمکش، از بحث کردن با آن ها پرهیز کنید.

سوالات متداول

شایع‌ ترین نوع اختلال هذیانی کدام است؟

هذیان گزند و آسیب، شایع‌ترین نوع اختلال هذیانی است. فرد با اختلال گزند و آسیب، اعتقاد دارد که دیگران قصد آسیب‌ رساندن و آزار و اذیت او را دارند. 

هذیان گویی نشانه چیست؟

هدیان گویی نشانه باور های غیر عادی و عجیب فرد در مورد موضوعاتی است که، شواهد عینی و منطقی، خلاف آن را ثابت می کنند، اما فرد همچنان به آن ها اعتقاد دارد. این هذیان گویی ها، می تواند در مورد موضوعات مختلفی مانند مورد خیانت، آزار و اذیت و سوء استفاده قرار گرفتن یا عشق و علاقه فردی معروف، نسبت به خود باشد.

اختلال هذیانی مشترک چیست؟

اختلال هذیانی مشترک، شامل یک فرد کنترل‌ کننده (اغلب مسن‌ تر) و یک فرد منفعل‌ تر (اغلب جوان‌ تر) است. هنگامی که فرد کنترل کننده از موقعیت و تاثیر گذاری حذف می شود، فرد منفعل تر نیز، از هذیانات خود خلاص می شود. 

چه کسانی بیشتر در معرض اختلال هذیانی هستند؟

اختلال هذیانی معمولا در اواسط تا اواخر سال‌های زندگی فرد شروع می‌شود. میانگین سن آغاز این اختلال حدود ۴۰ سالگی است. از میان انواع اختلال هذیانی، نوع گزند و آسیب و حسادت‌، در مردان رایج‌ تر و نوع شهوانی (اروتومیک)، در زنان شایع‌تر است.

منابع: ,psychcentral, verywellmind, medicalnewstoday, psychologytoday, clevelandclinic, webmd

پزشک خوب، سامانه رزرو “آنلاین” روانشناس و روانپزشک و سایر حوزه های پزشکی و سلامت، به شما کمک می‌کند بهترین متخصصان را در محدوده زندگی خود در سراسر کشور، انتخاب نموده و وقت خود را بصورت آنلاین رزرو کنید.